1. Spotkanie i rozpoczęcie spaceru

Spotkanie przy rzeźbie Alina (właściwie: Dziewczyna z dzbanem, autorstwa Henryka Kuny). Przedstawimy historyczną genezę obiektu (park Stefana Żeromskiego) na tle urbanistyki międzywojennego Żoliborza (m.in. zabudowa kolonii Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, plac Thomasa Woodrowa Wilsona w Warszawie jako główny plac nowej dzielnicy, realizacja ok. 1923, proj. Józef Jankowski, Tadeusz Tołwiński i Antoni Jawornicki).

2. Przejście do centralnej części Parku

Przejście główną aleją do centrum parku. Wskażemy zachowane elementy ogrodowe i przedstawimy historię parku – czas powstania, założenia programowo-kompozycyjne, twórców (Towarzystwo Przyjaciół Żoliborza, Leon Danielewicz i Stanisław Zadora-Życieński), powojenne rewaloryzacje (lata 80-te i po 2000 r.). Park jest modelowym przykładem wykorzystania dawnej fortyfikacji na potrzeby publiczne i rozwoju zieleni w mieście. Wspomnimy o tradycjach polskiej „szkoły architektury krajobrazu” i spektakularnych dokonaniach w okresie międzywojennym

3. Park – kompozycja

Wędrując główną obwodnicą parku omówimy jego kompozycję jako przykładu obiektu urządzonego w okresie międzywojennym – zasady kształtowania dróg, układów roślinnych, widoków. Przedstawimy charakterystyczne formy: zróżnicowaną rzeźbę terenu (opartą o elementy dawnego fortu), strukturę zadrzewień (drzewa soliterowe, grupy, układy alejowe), dekoracje kwiatowe, wykorzystanie pnączy.

3. Park – roślinność

Zwrócimy uwagę na cenny starodrzew, czyli egzemplarze drzew pochodzące z czasów zakładania parku, ale także na drzewa dzisiejsze – gatunki i odmiany, ich stan i warunki rozwoju. Przybliżymy generalne zasady doboru gatunkowego roślin i kompozycji roślinnych z początku XX w. (modernizm w ogrodach).

4. Wały dawnej fortyfikacji

Przejdziemy na najwyżej położoną część parku. Tu – dygresje na temat wykorzystania rzeźby terenu (wały forteczne) i kształtowania widoków jako podstawy atrakcyjnej scenerii parkowej, społecznego wykorzystania obiektów fortecznych i oprawy roślinnej.

5. Roślinność na skarpach

Zarysujemy trudności zakładania i utrzymywania roślinności na skarpach. Jak wygląda właściwy dobór gatunkowy roślin zastosowanych do tego celu? Czy istniejące nasadzenia roślinne spełniają wielorakie funkcje – elementów ozdobnych i ochronnych (ochrona przeciwerozyjna – zabezpieczenie skłonu skarpy)?

6. Aleja Wojska Polskiego i plac Inwalidów

Ulicą Adama Mickiewicza przejdziemy do placu Inwalidów i al. Wojska Polskiego
pod pomnik I Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Opowiemy o znaczeniu tego fragmentu Żoliborza, jego genezie, twórcach (Zygmunt Hellwig – planista zieleni), kompozycji przestrzennej i dendroflorze. To wszystko w kontekście idei „miasta-ogrodu” i urbanistyki Starego Żoliborza – wzorcowego krajobrazu miasta stołecznego.

7. Park Fosa

Z alei Wojska Polskiego przejdziemy do parku „Fosa i Stoki Cytadeli w Warszawie”. Opowiemy o jego genezie, historii, twórcach, a w tle – dokonania z zakresu architektury krajobrazu w okresie powojennym. Zastanowimy się, jaki wpływ na krajobraz Warszawy miała dominująca w tym miejscu Cytadela Warszawska.

Kilka ciekawostek (na spacerze będzie ich znacznie więcej)

1. Wokół Cytadeli Warszawskiej w 1851 r. powstały trzy forty, nazwane imionami rosyjskich zaborców: Siergiej, Aleksiej, Władimir. Ten pierwszy to właśnie miejsce, które odwiedzimy. Pełnił również funkcje więzienne, gdy Cytadela stała się już zbyt ciasna dla krnąbrnych Polaków. Dwudziestolecie przekształciło to ponure miejsce w park. Dziś trudno wyobrazić sobie fort bez drzew, pełen wałęsających się żołnierzy. Ale właśnie tak wyglądał. A jeszcze wcześniej, na początku XIX wieku była tu słynna dzielnica – Fawory z willami i dworkami w pięknych ogrodach, łagodnie schodzącymi ku Wiśle. Po 1831 teren ten został zajęty pod budowę Cytadeli. Wszystkich wyrzucono. Dramat rodzin i późniejszych więźniów przykryła roślinność.
2. Teren jest własnością warszawskiego samorządu od 2003 r. Wcześniej należał do Agencji Mienia Wojskowego.
3. … a zaczęło się na przełomie 1929 i 1930 r. kiedy to Towarzystwo Przyjaciół Żoliborza rozpoczęło prace nad zagospodarowaniem dawnego terenu wojskowego. 31 maja 1932 r. warszawiacy mogli już zobaczyć nowy, młodziutki Czy dziś, obecnym władzom Warszawy wystarczyłyby 3 lata, aby stworzyć park, który przetrwa 92 lata? Park, który będzie po prostu (i aż!) parkiem z interesującymi drzewami, krzewami, wnętrzami, z koncepcją przestrzeni, która będzie cieszyła wnuki i prawnuki…. Bez fajerwerków w postaci placów zabaw, pawilonów i innych nowoczesności?
4. Na tej stronie, poświęconej dawnym fortom Warszawy, można zobaczyć zdjęcia lotnicze dawnego fortu w latach 1915, 1935 i 1945
5. Zdjęcie z otwarcia parku można zobaczyć TUTAJ Był minister, przecięcie wstęgi i uroczystości. Pod tym względem niewiele się zmienia.
6. Podczas spaceru przejdziemy charakterystycznymi schodami parkowymi. Zobaczcie jak wyglądały w pierwszej połowie lat 30. Czy ciągle ogrodniczy sadzą tam róże? Czy są świerki, jałowce, klony?
7. Jeśli chcecie zobaczyć czym żyli warszawiacy odwiedzający park Żeromskiego w maju 1932 r. – można przejrzeć Kurier Warszawski z 1 maja 1932 r. – wystarczy kliknąć TUTAJ. U Braci Jabłkowskich można było zakupić kretony na sukienki, a wieczorem poczytać o procesie Rity Gorgonowej we Lwowie…